159. Rocznica Wybuchu Powstania Styczniowego

Są okazje, są daty historyczne, przy których można manifestować swoje przywiązanie do Ojczyzny, do barw biało-czerwonych…159 lat temu, 22 stycznia 1863 r., Manifestem Tymczasowego Rządu Narodowego rozpoczęło się Powstanie Styczniowe, największy w XIX wieku polski zryw narodowy.

Do kolejnego powstania w walce o niepodległość Polacy poderwali się po przegranej Rosji w wojnie krymskiej z Turcją (1856). Mocarstwowa pozycja najgroźniejszego zaborcy osłabła, wydawało się, że lepszej okazji nie będzie. Impulsem do zrywu stała się tzw. branka. Opracowano obszerny wykaz młodych Polaków, których zamierzano wcielić do rosyjskiej armii. Jako że służba trwała kilkanaście lat, wielu młodych rekrutów schroniło się w lasach. I choć powstańczy zryw wybuchł poza granicami Galicji, wielu mieszkańców Podkarpacia nie tylko udzielało powstańcom pomocy, ale i zasiliło ich szeregi jak np. ks. Jan Leszczyński czy Ambroży Sługocki h. Ślepowron(obaj pochowani na cmentarzu Stalowa Wola Rozwadów) i mjr Edmund Ślaski h. Grzymała oraz por. Tytus Stadnicki(polegli w 1863 r., pochowani na cmentarzu w Zaleszanach).

22 stycznia 1863 roku Komitet Centralny Narodowy wydał Manifest ogłaszający powstanie i powołujący Tymczasowy Rząd Narodowy. Powstańcy, pomimo niedostatecznego oręża i ubytków kadrowych, atakowali rosyjskie placówki właściwie na terenie całego Królestwa Polskiego. Władze zrywu wzywały do udziału w nim również „braci Litwinów i Rusinów”, co spowodowało rozszerzenie obszaru walk na wschód. Kampania powstańcza miała głównie charakter rozproszonej akcji partyzanckiej. W trakcie insurekcji stoczono ponad 1,2 tys. bitew i potyczek, a przez szeregi powstańcze przeszło ok. 200 tys. osób. Mimo pewnych sukcesów oddziałów powstańczych, w związku z hegemonią armii rosyjskiej, siły zaborcze zaczęły uzyskiwać dominację. Pod koniec 1863 roku łączny stan wojsk rosyjskich wynosił ponad 400 tysięcy żołnierzy, 170 tysięcy w Królestwie Polskim, na Litwie 145 tysięcy, a na Ukrainie – 90 tysięcy. Rząd Narodowy miał w polu jednocześnie nie więcej niż 10 tysięcy żołnierzy. Władze zrywu zabiegały o pozyskanie do walk chłopów, lecz przeszkodził w tym carski ukaz uwłaszczeniowy z marca 1864 r., przyznający im na własność uprawianą ziemię. Powstanie zaczęło już wtedy powoli upadać, ostatnie walki toczyły się miejscami jeszcze do jesieni 1864 r.

Naczelne dowództwo wojsk powstańczych sprawowali kolejno: gen. Ludwik Mierosławski – który po kolejnych prowadzonych i przegranych walkach po miesiącu utracił funkcję, gen. Marian Langiewicz i Romuald Traugutt – który stal się tragicznym symbolem powstania. Aresztowany wskutek denuncjacji i więziony na Pawiaku został skazany przez rosyjski sąd wojskowy na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864 r.

Po zakończeniu powstania Polaków dotknęły liczne represje, m.in. konfiskata majątków szlacheckich, kasacja klasztorów na obszarze Królestwa Polskiego, wysokie kontrybucje, wzmożenie rusyfikacji oraz zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego. Za udział w powstaniu władze carskie skazały na śmierć ok. 700 osób, na zesłanie co najmniej 38 tys.

Powstanie styczniowe, które rozpoczęło się 22 stycznia 1863 r. na terenach zaboru rosyjskiego, było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym XIX w. Było aktem wielkiej odwagi w walce o niepodległość i zakończyło okres polskich powstań narodowych doby porozbiorowej. Zostawiło w narodzie pamięć, pamięć ofiary i przekonanie o tym, że Polacy nigdy się nie poddają, że zawsze walczą o wolność. Dzięki swej sile i programowi społecznemu przyczyniło się do uwłaszczenia chłopów na warunkach korzystniejszych niż w pozostałych zaborach, co przyśpieszyło postęp gospodarczy i społeczny, oraz wpłynęło na wzrost ich świadomości narodowej w kolejnych dziesięcioleciach.

Dziś jesteśmy winni pamięć i szacunek tym, którzy w tamtym czasie solidarnie wystąpili przeciw zaborcy broniąc ojczyzny i narodu.